12 Ιούλ Μεσογειακή Διατροφή: Το Μοντέλο Διατροφής που Σώζει τον Πλανήτη
Η διατροφή είναι ένα από τα στοιχεία που συνθέτουν τον πολιτισμό κάθε ιστορικής περιόδου συγκεκριμένων γεωγραφικών περιοχών, άμεσα συνδεδεμένο με τον κυρίαρχο τρόπο ζωής.
Η κρατούσα, ανά ιστορική εποχή διατροφή καθορίζεται από την αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων και συνιστά ένα βασικό στοιχείο της συλλογικής τους ταυτότητας και της συνοχής τους, με αναφορά στην κοινή καταγωγή τους και την κοινή ζωή και συνύπαρξή τους εντός συγκεκριμένων κοινωνιών, εντός ορισμένων, αλλά και ευρύτερων, γεωγραφικών ορίων με συγγενές ανάγλυφο και κλίμα . Η διατροφή συνιστά ταυτόχρονα έναν μηχανισμό προώθησης και άμυνας για τη γεωργία, την αειφόρο αγροτική ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος.
Η διατροφή των πληθυσμών των χωρών της Μεσογείου, ως ένα μοντέλο διαβίωσης και διατροφικών πρακτικών, μετράει 50 χρόνια συνεχόμενων επιστημονικών ερευνών και επιδημιολογικών –κλινικών μελετών, με συμπεράσματα και αποτελέσματα που επιβεβαιώνονται και ενισχύονται συνεχώς χωρίς καμία διάψευση. Η μεσογειακή διατροφή, όπως αυτή ιστορικά και επιστημονικά ορίζεται ως προς το περιεχόμενό της, αποτελεί την ασφαλέστερη μέθοδο για την επίτευξη των σκοπών της διαιτολογικής επιστήμης και πρακτικής, για τη διαχείριση των χρόνιων νοσημάτων, για την περιβαλλοντική προστασία και, όπως πλέον αναδεικνύεται, για την καθιέρωσή της ως το βέλτιστο μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης στον τομέα της παραγωγής και επεξεργασίας τροφίμων.
Η Διατροφή της Μεσογείου με ιστορία πλέον των 50 χρόνων μελετήθηκε εντατικά και πολύπλευρα.
Συγκεκριμένα:
1950: Τη δεκαετία αυτή μελετήθηκε η Μεσογειακή Διατροφή για τη συμμετοχή και συνεισφορά της στον Τρόπο Ζωής των κατοίκων των περιοχών αναφοράς της σχετικά με τα βασικά τρόφιμα διατροφής τους, την ατομική και δημόσια υγεία ,το χαρακτήρα και το επίπεδο του πολιτισμού τους. Στην σημαντικότερη μελέτη αυτής της δεκαετίας συμμετείχαν 7 χώρες (ΗΠΑ, η Ιαπωνία, η Φιλανδία, η Ολλανδία, η Ιταλία, η Γιουγκοσλαβία ) και η Ελλάδα ερεύνησε και άντλησε αξιόπιστα στοιχεία από την Κρήτη και την Κέρκυρα.
1970: Kατά τη δεκαετία αυτή ενισχύθηκε το ενδιαφέρον για την συμβολή της Μεσογειακής Διατροφής στην Ιατρική Διατροφή και την πρόληψη ασθενειών.
1990: Επιβεβαιώθηκε η Ιατρική Δίαιτα ως σημαντικός παράγοντας για την πρόληψη και τη θεραπεία ασθενειών.
Με βάση τα τεκμηριωμένα πλέον απολύτως επιστημονικά συμπεράσματα των σχετικών μελετών και ερευνών, η γνωστή γραφιστική απεικόνιση της πυραμίδας της σωστής διατροφής εδραιώνεται διεθνώς ως σύμβολο. Η έμφαση αποδίδεται στη σπουδαιότητα των θρεπτικών στοιχείων των τροφίμων της βάσης της πυραμίδας, στην οποία κυριαρχούν τα βασικά τρόφιμα της Μεσογειακής Διατροφής και την αναγκαιότητα συνδυαστικής λήψης τους. Η Μεσογειακή διατροφή συνδυάζεται άμεσα με την μακροβιότητα των ανθρώπων που την ακολουθούν σταθερά και μόνιμα, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και ως επικρατούν μοντέλο σε πληθυσμούς εκτός Ελλάδας, στη Μεσόγειο και αλλού . Τεκμηριώνεται επίσης η βελτίωση των δεικτών υγείας για όσους την ακολουθούν.
2000-2010: Εγκαθίσταται πλέον ως όραμα με υψηλή αξία για όλη την ανθρωπότητα και στις 16 Νοεμβρίου 2010 γίνεται επίσημα η αναγνώρισή της από την UNESCO ως άυλη παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά.
2010- Σήμερα: Αποτελεί πλέον αναπτυξιακό, οικονομικό και περιβαλλοντικό όραμα. Η Μεσογειακή Διατροφή είναι προσιτή σε όλους, ικανή να θρέψει όλο τον πλανήτη, συμφέρουσα οικονομικά και ικανή να συμβάλλει στην αειφορία και προστασία του πλανήτη.
Βιώσιμη ανάπτυξη μέσα από την αλυσίδα τροφίμων
Τα τρόφιμα παράγονται, επεξεργάζονται, μεταποιούνται, διανέμονται και καταναλώνονται και κατά τη διαδικασία αυτή δημιουργούνται συνέπειες τόσο για την ανθρώπινη υγεία, όσο και για το περιβάλλον.
Επιπλέον, η παραγωγή των τροφίμων σχετίζεται και με την κλιματική αλλαγή.
Ας σκεφτούμε τις τεράστιες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου (GHG), όπως διοξείδιο του άνθρακα (CO2), μεθάνιο (CH4) και οξείδιο του αζώτου (N2O),που παράγονται κατά τις διαδικασίες επεξεργασίας και μεταποίησης των περισσοτέρων τροφίμων και είναι υπεύθυνα για την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Τα τελικά προς ανάλωση τρόφιμα διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους ως προς το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα, το οποίο μετράται, μεταξύ πολλών άλλων , και από τους δείκτες κατανάλωσης ενέργειας, χρήσης γης και κατανάλωσης νερού. Για παράδειγμα τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης είναι ασύγκριτα πιο ενεργοβόρα σε σύγκριση με τα φυτικά τρόφιμα και αυτό επιβαρύνει ανάλογα το περιβάλλον.
Οι μεγαλύτερες περιβαλλοντικές αρνητικές επιπτώσεις δημιουργούνται κατά το πρωτογενές παραγωγικό στάδιο και κατά το ακόλουθο στάδιο συντήρησης και μορφοποίησης πολλών τροφίμων. Σε κατανάλωση ενέργειας, οι διαφορές είναι σημαντικές μεταξύ της παραγωγής προϊόντων θερμοκηπίου και της παραγωγής υπαίθριων καλλιεργειών, αλλά και μεταξύ της παραγωγής κονσερβοποιημένων ή κατεψυγμένων προϊόντων σε σύγκριση με την παραγωγή νωπών προϊόντων.
Επίσης άλλα μέρη του συστήματος τροφίμων συμβάλλουν στην εκπομπή διοξειδίου του ανθρακα (CO2) μέσα από τη χρήση ορυκτών καυσίμων κατά την επεξεργασία και προετοιμασία του φαγητού (μεταφορά, λιανική πώληση, αποθήκευση).
Επομένως, τα διατροφικά πρότυπα συμβάλλουν τόσο στην κατανάλωση πόρων και τον επακόλουθο αντίκτυπό τους στο περιβάλλον,όσο και στον αντίκτυπο που έχουν στην υγεία ενός πληθυσμού.
Ως εκ τούτου, η μεσογειακή διατροφή που στηρίζεται στη χαμηλή κατανάλωση κορεσμένου ζωικού λίπους, μηδενική μεταποίηση επεξεργασμένου κρέατος και αυξημένη κατανάλωση φυτικών τροφών είναι ένα εξαιρετικά και ασύγκριτα υγιεινό, προσιτό και περιβαλλοντικά βιώσιμο μοντέλο διατροφής, καθώς και μια αρχαία πολιτιστική κληρονομιά που αποδίδει ταυτότητα στον τόπο της απευθείας από την καρδιά της γης!
Η Μεσογειακή διατροφή στην Κλινική Διαιτολογία
Οι χιλιάδες των ερευνών από το 1950 έως σήμερα και οι προβλέψεις με σχετικούς αλγόριθμους έχουν αποδείξει τα ευνοϊκά αποτελέσματα στα επίπεδα των λιποπρωτεϊνών,στην αγγειοδιαστολή του ενδοθηλίου, στην αντίσταση στην ινσουλίνη και ρύθμιση του διαβήτη ,στο μεταβολικό σύνδρομο, την αντιοξειδωτική ικανότητα, τη μείωση της καρδιαγγειακής θνησιμότητας, τον καρκίνο, τη διαχείριση της παχυσαρκίας και σε όλες τις σύγχρονες μεταβολικές ασθένειες.
ΜΕΛΕΤΗ 7 ΧΩΡΩΝ
Η μελέτη των 7 χωρών απέδειξε ότι η μεσογειακή διατροφή προστατεύει από διάφορες μορφές καρκίνου, όπως ο καρκίνος του μαστού, προστατεύει από τα καρδιακά νοσήματα και αν εφαρμόζεται από ανθρώπους που έχουν πάθει ήδη έμφραγμα του μυοκαρδίου θα μπορεί να ζήσουν περισσότερο από τους άλλους που δεν την εφαρμόζουν. Επίσης, διαπιστώθηκε ότι η μεσογειακή διατροφή συνδυάζεται με την μακροβιότητα και όχι μόνο στον Ελληνικό πληθυσμό αλλά φάνηκε ότι το μοντέλο της μπορεί να εφαρμοστεί και σε πληθυσμούς εκτός Ελλάδας, με τα ίδια ευεργετικά αποτελέσματα. Είναι θησαυρός από πλευράς υγείας αλλά και από πλευράς οικονομίας, και δεν έχει αξιοποιηθεί ακόμα όσο θα έπρεπε.
Η Ελλάδα έχει χάσει ήδη την πρωτοπορία της στη μακροβιότητα .Είχαμε το μεγαλύτερο προσδόκιμο επιβίωσης, είμαστε βέβαια ακόμα στην κατηγορία των χωρών που έχουν πολύ υψηλό προσδόκιμο επιβίωσης, αλλά δεν είμαστε πλέον στις πρωτιές. Το διατροφικό μοντέλο του Έλληνα έχει αλλάξει, η παχυσαρκία δυστυχώς καλπάζει, πλήττει όλα τα οικονομικά, κοινωνικά και ηλικιακά στρώματα του Ελληνικού πληθυσμού μαζί με τα χρόνια νοσήματα .
Η ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΑΠΕΙΛΕΙΤΑΙ
Δυστυχώς η κρίση έφερε στο προσκήνιο τα αρνητικά της διατροφικής μας κουλτούρας . Αυτή η κουλτούρα του γρήγορου τρόπου ζωής ,του fast food , του γρήγορου και επεξεργασμένου φαγητού και των αναψυκτικών , των σνακ πλούσιων σε ζάχαρη και κενές θερμίδες , διαμόρφωσε πλέον μια αρνητική πραγματικότητα για την υγεία του γενικού πληθυσμού και ιδίως για τα νέα παιδιά. Δυστυχώς σήμερα οι περισσότεροι άνθρωποι ατομικά και συλλογικά (οικογένειες ,εργαζόμενοι ,νέοι ,λοιπές ομάδες ανθρώπων) τρέφονται καθημερινά με έναν τέτοιο τρόπο. Αυτό εκφράζει ένα χαμηλό «Διατροφικό Πολιτισμό» και ταυτόχρονα μια κακής ποιότητας ανατροφοδοτούμενη «διαφήμιση» και διάδοση ενός διατροφικού μοντέλου που υποσκάπτει την υγεία μας. Επιβάλλονται πρότυπα ,παραγόμενα και από τον διαφημιστικό καταιγισμό, για την επιλογή γεύσεων με κατασκευασμένες χημικές ουσίες και χημικές συνθέσεις που δεν είναι καν τροφή! Δεν είναι αυτό που μας αξίζει γιατί αντιστρατεύεται το συμφέρον της δημόσιας υγείας, την οποία ως ατομική, συλλογική, κοινωνική και οικονομική αξία δεν έχουμε προωθήσει ως πολιτεία και δεν έχουμε αναπτύξει ως κοινωνία!
Η ανάπτυξη και η εμπέδωση της αξίας της Μεσογειακής Διατροφής εμποδίζεται και υποσκάπτονται η ατομική και η δημόσια υγεία .
Οι βασικές απειλές είναι τρεις:
1η : Η κουλτούρα του γρήγορου φαγητού με βάση την κατανάλωση υπερβολικού κρέατος, εξευγενισμένων δημητριακών, γλυκών, αναψυκτικών και σνακ υψηλής περιεκτικότητας σε ζάχαρη.
Αυτά αποτελούν τους βασικούς ή κρίσιμους κωδικούς πώλησης σε καντίνες, super markets, χώρους μαζικής εστίασης και delivery. Άρα μπορούμε εύκολα να βρούμε την ποικιλία της Μεσογειακής Διατροφής;
2η : Η οικονομική κρίση, η οποία έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στην πλειοψηφία του πληθυσμού, ιδίως στα μεσαία και χαμηλά οικονομικά στρώματα. Διαπιστώνεται ότι κατά τη διάρκειά της όχι μόνο δεν συντηρείται η ποσότητα διάθεσης τροφίμων, όπως φρούτα, λαχανικά, ξηροί καρποί και ψάρια, αλλά μειώνεται η κατανάλωση τους και, αντιστρόφως, αυξάνεται αυτή των εξευγενισμένων δημητριακών, της πατάτας , των ζυμαρικών, της ζάχαρης, των αναψυκτικών και των παραγώγων κόκκινου κρέατος.
3η: Η προώθηση των διάφορων δήθεν επιστημονικών , αποτελεσματικών μορφών γρήγορης δίαιτας φτωχής σε μακροθρεπτικά συστατικά και βιταμίνες , ουσιαστικά στηριζόμενης σε χημικές «λύσεις».
Για την επιδίωξη κέρδους έχει «στηθεί» μια ολόκληρη βιομηχανία. Η δίαιτα χρησιμοποιείται αλόγιστα και αντιεπιστημονικά ως εργαλείο για γρήγορη απώλεια βάρους, με μεγάλες επιπτώσεις στην υγεία.
Αυτή η βιομηχανία της δίαιτας, χωρίς επιστημονικά κριτήρια και χωρίς σεβασμό στην υγεία των πολιτών, είναι ανεξέλεγκτη ,δεν υπάρχουν όρια και κανείς δεν την αγγίζει. Ανεύθυνα, χωρίς κόστος διαδίδονται συμπεριφορές και πρότυπα σε αυτή τη χώρα, με δέκτες ακόμη και παιδιά, που ουσιαστικά στηρίζονται στη διατροφή χημείας μέσω της αντιεπιστημονικής, κατανάλωσης ουσιών-τροφών, χωρίς οι καταναλωτές να γνωρίζουν το αποτέλεσμα, όσο και την πιθανότατη βλάβη της υγείας τους.
MEDITERRANEAN BRANDING
Η Μεσογειακή Διατροφή για να προωθηθεί και αναπτυχθεί ως σημαντική αξία και βέλτιστο πρότυπο τρόπου ζωής πρέπει να στηριχθεί σε 5 βασικούς άξονες:
- Στη διάδοση και εξήγηση της σπουδαιότητάς της για την προαγωγή της ατομικής και της δημόσιας υγείας και την κλινική θρέψη
- στην ανάδειξη και υποστήριξη της ταυτότητας της Ελληνικής διατροφής και του Ελληνικού «Διατροφικού πιάτου» ως θετικό στοιχείο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς με παγκόσμια αναγνώριση
- στην οικονομική υποστήριξη των αγροτών για την καλλιέργεια συγκεκριμένων τροφίμων με ποιοτικό , ποσοτικό και οικονομικό συγκριτικό πλεονέκτημα και τη χρήση μεθόδων καλλιέργειας και φυτοφαρμάκων-λιπασμάτων φιλικών και ποιοτικών για το περιβάλλον και τα παραγόμενα προϊόντα
- στην ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης και ανάπτυξη περιβαλλοντικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων
- στην ενημέρωση και ενθάρρυνση της νέας γενιάς και των νέων παραγωγών για την αξία των παραδοσιακών Ελληνικών τροφίμων.
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΥΓΕΙΑΣ
Ο τρόπος ζωής του παγκόσμιου ανεπτυγμένου πληθυσμού με το υπάρχον διατροφικό περιβάλλον και μοντέλο έχουν διαμορφώσει σε σημαντικό βαθμό τις μη μεταδιδόμενες νόσους σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα.
Η χώρα μας δυστυχώς σήμερα είναι από τους πρωταθλητές της παχυσαρκίας , των καρδιαγγειακών νοσημάτων και του σακχαρώδη διαβήτη. Υπάρχει αποδεδειγμένα πρόβλημα δημόσιας υγείας και ο κίνδυνος αυξάνεται, αφού τα μη μεταδιδόμενα νοσήματα δεν μειώνονται.
Αν δεν παραχθούν πολύ συγκεκριμένες πολιτικές στο πεδίο της πρόληψης, είναι βέβαιο ότι σημαντικό ποσοστό της επόμενης γενιάς, της γενιάς των παιδιών που σήμερα είναι 10 ετών, μέχρι τα 30 έτη τους θα αντιμετωπίσουν τεράστια προβλήματα υγείας. Μια υπεύθυνη πολιτεία που σέβεται τις ανθρώπινες αξίες και την ποιότητα της ζωής των πολιτών της πρέπει γρήγορα να ενισχύσει τις υπάρχουσες και να παράξει και διαδώσει νέες καινοτόμες πολιτικές υγείας , πολύ συγκεκριμένες και με εξειδικευμένους στόχους.
Οι κυβερνήσεις έχουν σημαντικό ρόλο, καθώς δημιουργούν το κατάλληλο περιβάλλον μέσα στο οποίο θα επιτευχθεί η προσαρμογή της συμπεριφοράς ξεκινώντας από την βάση που είναι η οικογένεια. Παρ’ όλο το ελαφρυντικό της πρόσφατης οικονομικής κρίσης, η χώρα μας έχει σταθερά αρνητικά επιδημιολογικά στοιχεία που προϋπήρχαν της κρίσης και δεν μας τιμούν. Φαινομενικά, αυτά τα στοιχεία εξηγούνται από τρία προφανή δεδομένα: Έλλειψη άσκησης, κακή διατροφή, και ελλειπής και ακανόνιστος ύπνος. Και τα τρία οδηγούν στα λεγόμενα «χρόνια μη μεταδιδόμενα νοσήματα» που συμπεριλαμβάνουν στο άγχος, την κατάθλιψη, την παχυσαρκία, το καρδιομεταβολικό σύνδρομο, την υπέρταση, τον διαβήτη τύπου 2, τα αυτοάνοσα νοσήματα, τον καρκίνο και την πρόωρη γήρανση.
Η ποιότητα ζωής των πολιτών και τα ζητήματα συμπεριφορών υγείας αποτελούν κατ΄εξοχήν πεδίο εφαρμογής πολιτικών πρόληψης που μπορούν σταδιακά να μειώσουν σημαντικά και αποτελεσματικά την εξάπλωσή των χρόνιων ασθενειών. Με το κόστος της πρόληψης να είναι πολύ χαμηλότερο από τις τρέχουσες δαπάνες θεραπείας και φαρμάκων και κυρίως την πρόληψη να είναι ασύγκριτα αποτελεσματικότερη από την θεραπεία.
Πρέπει επιτέλους να αναληφθούν κεντρικές πολιτικές πρωτοβουλίες ευρείας έκτασης –κυρίαρχα απευθυνόμενες στη νέα γενιά- και να συνδεθεί το υψηλής αξίας κοινωνικό, πολιτιστικό και οικονομικό αγαθό της δημοσίας υγείας με ένα νέο υγιές διατροφικό μοντέλο, αυτό της μεσογειακής διατροφής , που η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα αναγνώρισε ως σημαντικό παράγοντα για την ανθρώπινη υγεία, την πρόληψη και την ποιότητα της ζωής μας ανεξαρτήτως ηλικίας. Μπορουμε να κατακτησουμε και παλι τη πρωτη θεση σε μακροβιοτητα!!!
H Άννα Παπαγεωργίου, είναι PhD, Κλινική Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Διδάκτωρ ΙατρικήςΣχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού.
Έχει διατελέσει Eθνική εκπρόσωπος (2010-2012) στο High-Level Group on Nutrition and Physical activity, European Commission,για τις πολιτικές υγείας.